Kawa – czarny napój znany na całym świecie. Gdy udajemy się w podróż – możemy ją znaleźć wszędzie, choć sposób jej parzenia i serwowania może się znacznie różnić od naszych codziennych nawyków. Dlatego też zapraszamy Was dzisiaj w podróż z filiżanką kawy, by zgłębić jej temat – od ziarna po sposób jej spożywania. Poznaj i porównaj bogactwo kaw!
Dla wielu dzień rozpoczyna się, gdy sięgną po opakowanie kawy, które sprawia, że można zmierzyć się z nowymi wyzwaniami. Kawa bywa pretekstem do rozmów, wypełnia przerwy w pracy i codziennych czynnościach. Wieczorem nie odmawiają jej sobie ci, którzy szukają natchnienia w ciszy i racząc się kolejną porcją smaku kofeiny, rezygnują z wczesnego snu.
Kawa – źródłem wiedzy i inspiracją
Ziarnista, zmielona, sposób palenia i przygotowania ziaren – z piciem kawy wiąże się wiele ewoluujących w czasie obyczajów i rytuałów. Przede wszystkim – sposób serwowania, kulturowe nawyki jej spożywania są źródłem informacji o historii, cywilizacji czy ekonomicznych aspektach życia.
Okoliczności towarzyszące spożywaniu kawy mają charakter symboliczny. Z pewnością są źródłem wiedzy o standardzie czy stylu życia. Z piciem kawy wiąże się wiele zjawisk kulturotwórczych.
Przy filiżance kaw espresso, z mlekiem czy innych rodziły się największe dzieła sztuki. Kawiarnie były miejscami narodzin nowych prądów w literaturze i malarstwie. Częste wykorzystanie tematu kawy w sztuce tylko potwierdza, jak ważnym elementem codzienności jest ten napój.
Krótka historia kawy
Przypuszcza się, że 1000 lat temu kupcy przywieźli ją do Arabii, gdzie muzułmańscy kapłani kultywowali krzewy kawy. Arabowie wytwarzali wino z miąższu owoców kawy i używali go w ceremoniach religijnych. Dzięki Portugalczykom, którzy ukradli z Gujany sadzonki i założyli plantacje w Brazylii, od 1800r. kawa zmieniła się z używki dla elit w napój ogólnodostępny.
Początkowo zwyczaj picia kawy budził nieufność i wprowadzano zakazy, np. wśród chrześcijańskich duchownych w Etiopii czy Mormonów. W Europie picie kawy – „dzieła szatana” – też spotkało się z potępieniem. Kler wnioskował do Klemensa VIII, by zakazał spożywania ziaren tego trunku. Legenda głosi, że papież powiedział, że kawa jest napojem tak wyjątkowym, że “szkoda byłoby pozwolić na jego picie tylko niewiernym”, po czym go pobłogosławił.
Pierwsza kawiarnia (1554r.) zrodziła dyskusje o celebrowaniu picia kawy. Z czasem kontrowersje osłabły. Później, w 1650r. powstała angielska kawiarnia, a w 1683r. J. F. Kulczycki otworzył “kaffeehaus” w Wiedniu.
Kawa i sztuka
Kawa inspirowała artystów, którzy oddawali jej hołd w swoich dziełach.
J.S. Bach w 1734r. skomponował kantatę O kawie. Miłośnikiem kawy był L. van Beethoven – przygotowywał ją osobiście odsypując 60 ziaren na filiżankę. Przypominacie sobie zapewne, że podobnym „natręctwem” charakteryzował się Adaś Miauczyński z Dnia Świra Koterskiego.
W amerykańskich westernach nie brakuje scen, w których aktorzy piją gorącą kawę, np. na otrzeźwienie w Rio Bravo. Tymczasem – akcja Pół żartem, pół serio B. Wildera toczy się w czasach prohibicji, kiedy alkohol podawano w filiżankach do kawy. Hołdem złożonym kawie jest też komedia J. Jarmusha – Kawa i papierosy.
Voltaire rzekomo pił 5 filiżanek kawy dziennie. Tymczasem rekordzistą jednak był Balzac, który słynie z faktu opróżniania 50 filiżanek w ciągu dnia, a zwłaszcza nocy.
W XIX w. kawa pojawiała się jako „bohaterka” obrazów, np. impresjonistów francuskich: Śniadanie w pracowni Maneta czy Koniec śniadania Renoira. Nie brakuje też tematu kawy w muzyce popularnej, m.in. w utworach: One More Cup of Coffee B. Dylana, Wake Up And Smell The Coffee The Cranberries czy Kawiarenki I. Jarockiej.
Kawa w Polsce
W Polsce smak kawy poznano pod koniec XVII w. Początkowo uznawano ją za niesmaczną i szkodliwą. Pito ją na wzór wschodni – bez dodatków, potem dodawano mleko, śmietanę, cukier czy sól. Szlachta zatrudniała wykwalifikowaną służbę, do której obowiązków należało wyłącznie przygotowywanie kawy, co zarejestrował m.in. A. Mickiewicz w Panu Tadeuszu. Kawiarki podawały ten napój państwu do łóżka, by ich rozbudzić. A z drugiej strony – ludzie ubożsi pili substytuty ziaren kawy robione np. z żołędzi.
Pod koniec XVIII w. rozpowszechnił się zwyczaj picia mocnej kawy z tłustą śmietanką – ta mieszanka zdobyła sławę wśród cudzoziemców, którzy określali ją „kawą po polsku”. Dla kontrastu słabą kawę nazywano „niemiecką” lub „śląską”.
Popularność kawiarni
Jeszcze większą popularność kawa zyskała w Polsce w XVIII w., gdy zaczęto otwierać kawiarnie.
W 1724r. H. Duval uruchomił kawiarnię w okolicach Ogrodu Saskiego, jednak szybko zbankrutował, gdyż warszawiacy z początku nie chcieli pić kawy w miejscu publicznym. Dopiero kolejna, otwarta w 1763r. na rynku Starego Miasta zapoczątkowała modę, która rozpowszechniła się w całym kraju.
Odpowiednikiem miejskich kawiarni były wiejskie karczmy, gdzie wykształcił się obyczaj podawania kawy wzmacnianej alkoholem.
Później, w XIX w. kawiarnie przekształciły się w lokale o charakterze klubowym – stały się miejscem spotkań towarzyskich, gdzie wymieniano się informacjami, dyskutowano, randkowano, a nawet omawiano strategiczne działania organizacji. Właśnie w kawiarniach spiskowali literaci i podchorążowie w okresie poprzedzającym powstanie listopadowe.
Kawiarnie literackie, popularne w modernizmie, były miejscami spotkań artystów, gdzie m.in. dyskutowali, tworzyli wiersze i wystawiali kabarety. Przede wszystkim – odegrały istotną rolę kulturotwórczą, czego przykładem była „Jama Michalikowa” czy „Ziemiańska”.
Kawa w PRL-u
Zwyczaj picia kawy upowszechnił się w Polsce w latach 60. Po pierwsze: na wsiach w klubokawiarniach, łączących cechy kawiarenki, czytelni, sklepu, sali telewizyjnej. Po drugie: w miastach, zwłaszcza w biurach po wprowadzeniu w życie przepisu o rozpoczynaniu pracy o 6 godzinie.
W czasach PRL-u można było kupić kawę na przydział kartkowy. Dlatego też wykształcił się zwyczaj tzw. „dolewek” – ponownego zalewania wrzątkiem fusów. Ziarna kawy stały się też popularną „łapówką”.
Z konieczności pito tzw. „lurę” w szklankach. Ten PRL-owski „folklor” ilustrują obrazy filmowe, np. Miś czy Alternatywy 4 S. Barei.
Ewolucja w nawykach kawowych
Po 1989r. kawa stała się dostępna i tańsza. Obok polskiej wersji tzw. „kawy po turecku” popularność zyskała rozpuszczalna, a miejsce PRL-owskich szklanek w wiklinowych koszyczkach zajęły ceramiczne kubki.
Starsze pokolenie wróciło do kawy w filiżankach, tymczasem młodsi kultem otoczyli właśnie kubki, często z nadrukami charakteryzującymi kawoszy.
Co kraj, to… inna kawa
Stare porzekadło „co kraj, to obyczaj” ma potwierdzenie w odniesieniu do sposobu picia i palenia kawy. I tak Grecy i Egipcjanie preferują kawę słodką, mocną i z fusami, a Włosi – kawę ciemną i mocną. Z kolei Japończycy – lubią kawę w puszkach z automatów, natomiast Wiedeńczycy – z bitą śmietaną. Ponadto – Niemcy i Skandynawowie preferują kawę słabą o nieco kwaśnym smaku.
W Szwecji rytuałem jest tzw. fika – przerwa na kawę ze znajomymi. Tymczasem w Neapolu zamawia się caffe sospeso, tzn. klient płaci za dwie kawy, a otrzymuje jedną. W konsekwencji bezdomny lub ubogi może otrzymać za darmo opłacone sospeso. Ten zwyczaj z czasem zaczął się przyjmować i w innych krajach.
Kawosze wszystkich krajów – łączcie się!
Kawa jest zatem napojem, bez którego trudno wyobrazić sobie szeroko pojmowaną kulturę czy codzienną egzystencję – przebudzenie, spotkanie ze znajomymi czy nocne lektury.
Podróże stwarzają możliwość poznania różnych jej odmian i smaków, przyglądania się ceremoniałom jej parzenia, uczestniczenia w spotkaniach, w których opakowanie kawy może stać się pierwszym krokiem do poznania nowych ludzi. Podsumowując: porównaj smak kawy espresso, ziaren z Etiopii, Brazylii, czy robusty z Kolumbii i nie tylko podczas Twojej nowej podróży!